Louis Pasteur was niet alleen een pionier in de microbiologie, maar ook een figuur omhuld door controverse. Hoewel hij als de vader van de pasteurisatie en de kiemtheorie wordt beschouwd, en belangrijke bijdragen heeft geleverd aan de ontwikkeling van vaccins, tonen zijn laboratoriumnotitieboekjes aan dat hij soms oneerlijk te werk ging.
Chemist tot microbioloog
Pasteur begon zijn carrière als chemicus. In die vroege jaren ontdekte hij dat veel moleculen en chemische verbindingen ‘chiraal’ zijn, afgeleid van ‘cheir’, het Griekse woord voor ‘hand’. Net zoals linker- en rechterhanden asymmetrisch zijn maar elkaars spiegelbeeld vormen, zijn veel moleculen ‘handig’. De eigenschappen van de ‘linkshandige’ zijn over het algemeen verschillend van hun ‘rechtshandige’ spiegelbeelden. Dit inzicht was baanbrekend en speelt een rol in bijvoorbeeld de farmaceutische wetenschappen, waar chirale paren van stoffen verschillende effecten kunnen hebben.
Ontdekking van kiemtheorie
Na zijn werk in de chemie wendde Pasteur zich tot de microbiologie, waar hij solide bewijs leverde dat ziekten veroorzaakt worden door kiemen en niet door slechte lucht of kwaadaardige geesten. Deze verschuiving had een enorme impact op de medische wetenschap en volksgezondheid, en leidde tot effectievere preventieve maatregelen tegen ziekten.
Pasteurisatieproces
Misschien wel zijn bekendste bijdrage is het pasteurisatieproces. Door melk of sap (bijvoorbeeld) op de juiste temperatuur en tijd te verhitten, worden veel van de schadelijke kiemen gedood zonder dat de smaak wordt aangetast. Dit proces is nog steeds een standaardpraktijk wereldwijd om voedselveiligheid te garanderen.
Ontwikkeling van vaccins
Pasteur ontwikkelde ook drie vroege vaccins die bescherming boden tegen kippencholera, miltvuur en hondsdolheid. Deze vaccins hebben ontegensprekelijk levens gered, maar de algemene acceptatie van de laatste twee vaccins was afhankelijk van grote bedrog. Bij het miltvuurvaccin bijvoorbeeld, beweerde Pasteur dat hij het miltvuur had verzwakt door het aan zuurstof bloot te stellen, een methode die hij eerder had gebruikt bij de cholera bacterie. In werkelijkheid gebruikte hij echter een techniek ontwikkeld door de dierenarts Jean-Joseph Toussaint, wat zijn wetenschappelijke integriteit in twijfel trekt.
Vaccin tegen hondsdolheid
Het vaccin tegen hondsdolheid was een ander opmerkelijk succes van Pasteur, maar ook hier was er sprake van bedrog. Hoewel het vaccin effectief was, misleidde Pasteur het publiek over de methode die hij gebruikte om het virus te verzwakken. Dit zette niet alleen zijn reputatie op het spel, maar bracht ook risico’s met zich mee voor de eerste patiënten die met deze nieuwe methode werden behandeld.
Controverses en ethiek
Pasteurs methoden en claims, vooral rond de vaccins tegen miltvuur en hondsdolheid, roepen vragen op over ethiek in de wetenschap. Zijn keuze om zijn methoden te verbergen en valse informatie te verspreiden, heeft mogelijk de vooruitgang in de wetenschap belemmerd, omdat andere wetenschappers geen toegang hadden tot zijn echte methodes en bevindingen. Dit alles speelt een rol in de discussie over de verantwoordelijkheid van wetenschappers om transparant te zijn en samen te werken in het belang van vooruitgang.
De zaak Joseph Meister
In 1885 was er een geval dat bijzonder illustratief is voor Pasteurs dubieuze methodes. Een jonge jongen, Joseph Meister, werd meerdere keren gebeten door een hondsdolle hond en werd naar Pasteur gebracht voor behandeling. Pasteur verzekerde de moeder van de jongen dat zijn vaccin veilig en effectief was, maar wat hij niet vertelde was dat het vaccin dat hij Joseph toediende, gebruik maakte van een nieuwere, nog niet op mensen geteste methode. Dit was niet alleen onethisch, maar ook gevaarlijk.
Resultaat van het experiment
Gelukkig was de nieuwe methode net zo veilig en effectief als de reeds geteste methode en Joseph Meister overleefde. Dit succes versterkte Pasteurs reputatie als redder van levens, maar stelde ook serieuze vragen over zijn methoden en de risico’s die hij bereid was te nemen met menselijke levens.
Luck comes to the bold
Pasteur citeerde vaak de dichter Virgil met de woorden “Audentes fortuna juvat”, wat vertaald kan worden als ‘het geluk is met degenen die durven’. Hoewel dit zeker waar kan zijn, illustreert het ook de grenzen van wat ethisch acceptabel is in de wetenschap. Het lot van Joseph Meister had heel anders kunnen zijn, en dat brengt de ethische overwegingen van Pasteurs acties naar voren.
Impact op wetenschappelijke vooruitgang
De vraag blijft in hoeverre Pasteurs oneerlijkheid de wetenschappelijke vooruitgang heeft belemmerd. Door zijn methoden geheim te houden en andere wetenschappers niet in staat te stellen zijn resultaten te repliceren of voort te bouwen op zijn ontdekkingen, heeft Pasteur mogelijk de ontwikkeling van nieuwe vaccins en behandelingen vertraagd.
De duurzaamheid van vaccins
Ondanks de controverses blijft de effectiviteit van vaccins onbetwist. Pasteurs werk heeft zonder twijfel veel levens gered en blijft een fundament voor de moderne geneeskunde en vaccinologie. Zijn bijdragen aan de wetenschap zijn enorm, maar ze bieden ook een leerrijk voorbeeld van de complexiteit van wetenschappelijke integriteit en ethiek.
Pasteurs nalatenschap
Terwijl Louis Pasteur gevierd wordt als een van de grootste wetenschappers in de geschiedenis, werpt de openbaring van zijn minder ethische praktijken een schaduw over zijn nalatenschap. Het herinnert ons eraan dat grote wetenschappelijke vooruitgang soms gepaard gaat met grote ethische dilemma’s, en dat transparantie, eerlijkheid, en samenwerking cruciaal zijn voor de ware vooruitgang van de wetenschap.