De Nobelprijs is een van de meest prestigieuze onderscheidingen ter wereld en wordt jaarlijks uitgereikt aan individuen en organisaties die opmerkelijke bijdragen hebben geleverd aan wetenschap, literatuur en vrede. De prijs werd in 1895 in het leven geroepen door de Zweedse uitvinder Alfred Nobel. Hier zijn tien fascinerende weetjes over de Nobelprijs die je misschien nog niet wist.
1. De Nobelprijs is opgericht door Alfred Nobel
De Nobelprijs werd in het leven geroepen door Alfred Nobel, een Zweedse chemicus en uitvinder die vooral bekend is als de uitvinder van het dynamiet. Nobel voelde zich naar verluidt schuldig over de destructieve toepassingen van zijn uitvinding en besloot zijn fortuin na te laten voor de oprichting van een prijs die uitmuntende bijdragen aan de mensheid zou belonen.
2. Er zijn zes verschillende Nobelprijzen
De Nobelprijzen worden toegekend in zes categorieën: Vrede, Literatuur, Fysiologie of Geneeskunde, Scheikunde, Natuurkunde, en sinds 1969 is er ook de Nobelprijs voor de Economische Wetenschappen, die formeel niet door Alfred Nobel zelf is ingesteld maar door de Zweedse Rijksbank ter ere van zijn nalatenschap.
3. De prijs wordt uitgereikt in Zweden en Noorwegen
Hoewel de meeste Nobelprijzen worden uitgereikt in Stockholm, Zweden, is de uitreiking van de Nobelprijs voor de Vrede een uitzondering. Deze ceremonie vindt plaats in Oslo, Noorwegen. De reden hiervoor is nooit helemaal duidelijk geworden, maar er wordt aangenomen dat het te maken heeft met de wens van Alfred Nobel zelf.
4. De Nobelprijswinnaars ontvangen een gouden medaille en een geldprijs
De laureaten van de Nobelprijs ontvangen een gouden medaille, een diploma, en een geldprijs. De geldprijs varieert, maar in 2023 bedroeg deze ongeveer 10 miljoen Zweedse kronen (ongeveer €900.000). Dit bedrag kan door meerdere winnaars van dezelfde prijs gedeeld worden.
5. De Nobelprijs is niet voor iedereen
Er zijn enkele opmerkelijke personen die de Nobelprijs hebben geweigerd. Zo weigerde de Vietnamese revolutionair Le Duc Tho de Nobelprijs voor de Vrede in 1973, omdat hij vond dat er geen echte vrede was bereikt in Vietnam. De Franse schrijver Jean-Paul Sartre weigerde in 1964 de Nobelprijs voor de Literatuur, omdat hij vond dat een schrijver niet moest worden gehonoreerd door een instelling.
6. De eerste Nobelprijzen werden in 1901 uitgereikt
De allereerste Nobelprijzen werden uitgereikt op 10 december 1901, vijf jaar na de dood van Alfred Nobel. Onder de eerste laureaten waren onder andere Wilhelm Röntgen, die de Nobelprijs voor Natuurkunde ontving voor zijn ontdekking van röntgenstralen, en Henry Dunant, mede-oprichter van het Rode Kruis, die de eerste Nobelprijs voor de Vrede ontving.
7. Sommige prijzen zijn postuum toegekend
Hoewel de Nobelprijs in principe niet postuum kan worden toegekend, zijn er enkele uitzonderingen geweest. Zo ontving de Zweedse diplomaat Dag Hammarskjöld de Nobelprijs voor de Vrede in 1961, enkele maanden na zijn overlijden bij een vliegtuigongeluk. Hij was de secretaris-generaal van de Verenigde Naties.
8. De Nobelprijs voor Vrede wordt vaak controversieel genoemd
De Nobelprijs voor de Vrede is vaak omstreden geweest vanwege de politieke lading van sommige toekenningen. Zo was er veel kritiek toen Henry Kissinger de prijs in 1973 ontving, vanwege zijn betrokkenheid bij de Vietnamoorlog. Ook de prijs voor Barack Obama in 2009, kort na het begin van zijn presidentschap, riep discussie op omdat hij de prijs kreeg voordat hij grote vredesdaden had verricht.
9. Marie Curie was de eerste persoon die twee Nobelprijzen won
Marie Curie, de beroemde natuur- en scheikundige, was de eerste persoon die twee Nobelprijzen won. Ze ontving de Nobelprijs voor Natuurkunde in 1903 voor haar werk aan radioactiviteit, en in 1911 won ze de Nobelprijs voor Scheikunde voor haar ontdekking van de elementen radium en polonium.
10. De Nobelprijs kan niet ingetrokken worden
Een Nobelprijs kan niet worden ingetrokken of herroepen, zelfs niet als een laureaat later in opspraak raakt. Dit gebeurde bijvoorbeeld met de Nobelprijs voor de Vrede voor Aung San Suu Kyi, die na haar toekenning in 1991 controversieel werd vanwege haar stilzwijgen over de mensenrechtenschendingen in Myanmar.