Antoni van Leeuwenhoek wordt vaak genoemd als de vader van de microbiologie. Hij was geen professor, geen arts, en had zelfs geen wetenschappelijke opleiding. Toch veranderde hij ons beeld van de wereld voorgoed. Met zijn zelfgemaakte microscopen ontdekte hij een onzichtbare wereld die tot dan toe niemand kende. Hier zijn 10 weetjes over zijn leven en werk.
1. Hij had geen wetenschappelijke achtergrond
Van Leeuwenhoek was eigenlijk lakenhandelaar in Delft. Hij had geen universitaire opleiding en sprak geen Latijn, wat in zijn tijd de taal van de wetenschap was. Zijn kennis was grotendeels zelf aangeleerd uit nieuwsgierigheid, niet door een vakopleiding.
2. Hij bouwde zijn eigen microscopen
De microscopen van Van Leeuwenhoek waren piepklein en werkten met slechts één lens, maar de vergroting was indrukwekkend. Hij maakte de lenzen zelf, door glasdruppels te verhitten en zorgvuldig te slijpen. Sommige van zijn instrumenten haalden vergrotingen tot 270 keer – veel beter dan die van zijn tijdgenoten.
3. Hij ontdekte bacteriën en eencelligen
In 1676 zag hij als eerste mens ooit levende bacteriën en protozoa door zijn microscoop. Hij noemde ze “diertgens” – kleine diertjes die hij vond in waterdruppels, tandplak en zelfs regenwater. Hij beschreef wat hij zag tot in detail, lang voor iemand anders het bevestigde.
4. Zijn brieven gingen naar de Royal Society in Londen
Van Leeuwenhoek schreef zijn bevindingen niet in boeken, maar in brieven – vaak tientallen pagina’s lang. Die stuurde hij naar de Royal Society, een belangrijk wetenschappelijk genootschap. De brieven werden vertaald en besproken, en maakten indruk op de internationale wetenschappelijke wereld.
5. Hij onderzocht alles wat hij maar kon vinden
Zijn nieuwsgierigheid kende geen grenzen. Hij bekeek alles wat hij in handen kreeg: haar, huid, sperma, bloed, planten, insecten, textielvezels, noem maar op. Hij documenteerde het allemaal nauwkeurig en met duidelijke tekeningen, soms door anderen gemaakt op basis van zijn aanwijzingen.
6. Hij hield zijn lenstechniek geheim
Hoewel hij zijn ontdekkingen deelde, gaf Van Leeuwenhoek nooit precies prijs hoe hij zijn lenzen maakte. Daardoor konden anderen zijn microscopen niet zomaar namaken. Pas veel later werd duidelijk hoe verfijnd zijn techniek eigenlijk was en waarom hij zulke scherpe beelden kreeg.
7. Hij was zeer gelovig, maar ook rationeel
Van Leeuwenhoek zag zijn werk niet als in strijd met zijn geloof. Hij vond juist dat zijn ontdekkingen het bewijs leverden van een goddelijke schepping. Tegelijkertijd bleef hij kritisch en observeerde hij nauwkeurig wat hem populair maakte bij zowel gelovige als rationele denkers.
8. Hij werkte tot op hoge leeftijd door
Van Leeuwenhoek bleef onderzoeken en schrijven tot ver in zijn negentigste levensjaar. Zijn laatste brief aan de Royal Society schreef hij op 90-jarige leeftijd. Hij overleed in 1723, 90 jaar oud, na een leven lang kijken naar wat anderen niet konden zien.
9. Hij kreeg internationale erkenning tijdens zijn leven
In tegenstelling tot veel andere wetenschappers kreeg Van Leeuwenhoek al tijdens zijn leven veel waardering. Zelfs tsaar Peter de Grote bezocht hem in Delft. Zijn brieven werden over heel Europa gelezen, en hij werd benoemd tot lid van de Royal Society, een uitzonderlijke eer voor een autodidact.
10. Zijn nalatenschap leeft voort in de moderne wetenschap
Zonder Van Leeuwenhoek zou de microbiologie veel later op gang zijn gekomen. Zijn ontdekkingen legden de basis voor latere theorieën over ziektekiemen, hygiëne en celstructuren. Zelfs nu wordt hij nog vaak genoemd in biologieboeken als pionier – en terecht.