Lang voor superheldenfilms en fantasyboeken stond er al een andere held op uit de duisternis: Beowulf. Dit epische gedicht uit de vroege middeleeuwen vertelt het verhaal van een krijger die het opneemt tegen monsters, draken en zelfs zijn eigen sterfelijkheid. Het is ruig, poëtisch, mysterieus en het heeft een grote invloed gehad op de westerse literatuur.
Hier zijn 10 fascinerende weetjes over Beowulf, het heldenepos dat zwaardgeklater, mythe en melancholie met elkaar verweeft.
1. Het is het oudste literaire werk in het Oudengels
Beowulf werd waarschijnlijk tussen 700 en 1000 na Christus geschreven in Oudengels – een taal die vandaag de dag nauwelijks nog te begrijpen is zonder studie. Toch is het een van de oudste complete literaire teksten uit Noordwest-Europa. Alles wat we ervan hebben, komt uit één enkel middeleeuws manuscript.
2. Het speelt zich af in Scandinavië
Hoewel het gedicht is geschreven in Engeland, speelt het verhaal zich af in Denemarken en Zweden. Beowulf zelf is een Geat (uit Zuid-Zweden) die naar het hof van de Deense koning reist om daar het monster Grendel te verslaan. Het epos is dus eigenlijk een soort Viking-fanfic met christelijke invloeden.
3. Grendel is geen gewoon monster
Grendel, de eerste grote tegenstander van Beowulf, wordt in het verhaal omschreven als een afstammeling van Kaïn – de broer van Abel, die zijn broer vermoordde volgens de Bijbel. Deze link maakt Grendel niet alleen een monster, maar ook een symbool van morele corruptie en goddeloosheid.
4. Het bevat drie grote gevechten
De structuur van het epos draait om drie episoden: Beowulf vecht eerst tegen Grendel, dan tegen Grendels wraakzuchtige moeder, en tenslotte – als oude man – tegen een vuurspuwende draak. Elk gevecht markeert een nieuwe fase in zijn leven, met de draak als zwanenzang van zijn heldendom.
5. Het verhaal zit vol melancholie
In tegenstelling tot moderne heldenverhalen is Beowulf diep melancholisch. Het gaat niet alleen over overwinning, maar ook over vergankelijkheid, ouderdom, eer en dood. Zelfs als Beowulf wint, blijft er een gevoel hangen van verlies en een wereld die langzaam ten onder gaat.
6. Het handschrift is bijna verloren gegaan
Het enige bekende manuscript van Beowulf*werd in de 18e eeuw bijna vernietigd bij een bibliotheekbrand in Londen. Gelukkig overleefde het – al zijn delen ervan beschadigd – en ligt het nu veilig in de British Library als onderdeel van de Nowell Codex.
7. Tolkien was erdoor geobsedeerd
J.R.R. Tolkien, de schrijver van The Lord of the Rings, was een van de grootste kenners van Beowulf. Zijn beroemde lezing “Beowulf: The Monsters and the Critics” (1936) veranderde de manier waarop geleerden naar het werk keken. Veel van Tolkiens thema’s – draken, epische strijd, de tragiek van heldendom – zijn rechtstreeks geïnspireerd op dit oude gedicht.
8. Het christelijke en heidense wereldbeeld botsen
Beowulf werd geschreven in een tijd waarin het christendom zich net begon te vestigen in Engeland. Daardoor zitten er christelijke verwijzingen in het verhaal, maar het wereldbeeld is vaak nog heidens: eer, wraak, lotsbestemming en begrafenisrituelen spelen een belangrijke rol. Het is een tekst in overgang.
9. Er bestaan opvallend veel bewerkingen
Ondanks de moeilijke taal en archaïsche sfeer is Beowulf vaak herverteld. Denk aan de geanimeerde film Beowulf (2007) met Ray Winstone en Angelina Jolie, of het boek Grendel (1971) van John Gardner, waarin het monster zelf zijn kant van het verhaal vertelt. Zelfs Marvel en DC hebben zich er ooit aan gewaagd.
10. Het blijft actueel als verhaal over identiteit en eer
Wat Beowulf zo tijdloos maakt, is dat het meer is dan een monsterverhaal. Het gaat over wat het betekent om mens te zijn in een wereld vol dreiging. Over hoe je betekenis vindt in strijd, en wat er overblijft als je niet meer nodig bent. In een tijd van onzekerheid en verandering klinkt de stem van Beowulf – moedig, tragisch en eerzuchtig – nog altijd verrassend dichtbij.