Socrates, de Atheense filosoof die leefde in de 5e eeuw v.Chr., wordt vaak gezien als de grondlegger van de westerse filosofie. Hij liet zelf geen geschriften na, maar zijn ideeën en methoden werden overgeleverd door zijn leerlingen, zoals Plato. Socrates’ denkwijze en vragen zijn nog steeds een bron van inspiratie voor filosofen en denkers. Hier zijn 10 fascinerende weetjes over Socrates die zijn unieke leven en nalatenschap belichten.
1. Hij schreef zelf nooit iets op
Hoewel Socrates wordt beschouwd als een van de grootste filosofen in de geschiedenis, liet hij zelf geen enkele geschreven tekst na. Alles wat we over zijn filosofie weten, komt uit de geschriften van zijn volgelingen, met name Plato en Xenophon.
Plato gebruikte Socrates vaak als hoofdpersonage in zijn dialogen, waarin hij Socrates’ ideeën en filosofische vragen vastlegde. Hierdoor is het soms moeilijk om te onderscheiden welke ideeën van Socrates zelf waren en welke van Plato.
2. Hij ontwikkelde de Socratische methode
Een van Socrates’ grootste bijdragen aan de filosofie was de ontwikkeling van wat nu bekend staat als de Socratische methode. Deze methode houdt in dat de filosoof vragen stelt om anderen te dwingen hun ideeën en overtuigingen kritisch te onderzoeken. In plaats van directe antwoorden te geven, gebruikte Socrates dialogen en tegenvragen om mensen te laten nadenken over hun eigen aannames. Dit proces van vragen stellen en kritisch denken is nog steeds een fundamenteel onderdeel van de moderne filosofie en onderwijs.
3. Hij geloofde dat hij niets wist
Socrates stond bekend om zijn beroemde uitspraak: “Ik weet dat ik niets weet.” Deze uitspraak is het toppunt van zijn filosofische bescheidenheid. Hij geloofde dat echte wijsheid het besef was dat je geen absolute kennis hebt. Socrates moedigde zijn volgelingen aan om alles in twijfel te trekken, inclusief hun eigen kennis en aannames, omdat hij vond dat alleen door twijfel en zelfreflectie echte kennis kon worden bereikt.
4. Hij werd beschuldigd van het corrumperen van de jeugd
In 399 v.Chr. werd Socrates door de Atheense autoriteiten aangeklaagd voor het corrumperen van de jeugd en voor goddeloosheid. Hij zou de jongeren hebben aangemoedigd om traditionele normen en waarden in twijfel te trekken en kritiek te uiten op het Atheense bestuur en de goden. Zijn aanhangers, waaronder Plato en veel van de Atheense jeugd, zagen hem echter als een man van grote wijsheid. Desondanks werd hij veroordeeld tot de doodstraf.
5. Hij weigerde te vluchten na zijn veroordeling
Nadat Socrates ter dood was veroordeeld, kreeg hij van zijn vrienden de mogelijkheid om uit de gevangenis te ontsnappen. Zijn vriend Crito stelde hem zelfs een vluchtplan voor, maar Socrates weigerde. Hij geloofde dat het zijn plicht was om de wetten van de stad te gehoorzamen, zelfs als deze onrechtvaardig waren. Hij wilde trouw blijven aan zijn filosofische principes, wat uiteindelijk leidde tot zijn dood.
6. Hij stierf door het drinken van gif
Socrates werd ter dood veroordeeld door het drinken van beker met gif gemaakt van de plant gifbladeren (de hemlockplant). Volgens het verhaal uit Plato’s dialoog Phaedo, nam hij de beker zonder angst en dronk hij het gif op met kalmte en waardigheid. Zijn dood werd gezien als het ultieme voorbeeld van het naleven van zijn filosofische overtuigingen. Hij bleef tot het einde toe vragen stellen en filosofisch nadenken.
7. Hij was van eenvoudige afkomst
In tegenstelling tot sommige andere beroemde Griekse filosofen, kwam Socrates uit een relatief eenvoudige achtergrond. Zijn vader, Sophroniscus, was een steenhouwer en zijn moeder, Phaenarete, was vroedvrouw. Socrates werkte in zijn jeugd zelf als steenhouwer, en hoewel hij later bekend stond als filosoof, leefde hij een eenvoudig en bescheiden leven. Hij besteedde zijn tijd niet aan rijkdom of macht, maar aan het voeren van gesprekken en het zoeken naar waarheid.
8. Hij vocht in het leger van Athene
Hoewel Socrates vooral bekend is om zijn filosofische werk, diende hij ook als soldaat in het Atheense leger. Hij vocht in verschillende veldslagen tijdens de Peloponnesische Oorlog, waaronder de Slag bij Potidaea en de Slag bij Delium. Socrates werd door zijn tijdgenoten geprezen om zijn moed en veerkracht op het slagveld. Plato beschrijft hem zelfs als een man die kalm bleef onder alle omstandigheden, zelfs in gevaarlijke situaties.
9. Zijn ideeën beïnvloedden de westerse filosofie diepgaand
Socrates wordt beschouwd als de grondlegger van de westerse filosofie omdat zijn ideeën en methoden de basis legden voor veel van de filosofische discussies die nog steeds plaatsvinden. Zijn invloed is het duidelijkst zichtbaar in het werk van zijn leerling Plato, maar ook latere denkers zoals Aristoteles en zelfs moderne filosofen zoals Immanuel Kant en Friedrich Nietzsche zijn beïnvloed door zijn denken. Zijn idee dat ethiek en rechtvaardigheid centraal moeten staan in het menselijk leven heeft de fundamenten gelegd voor veel morele en politieke filosofieën.
10. Zijn nalatenschap leeft voort door Plato’s werk
Socrates’ grootste nalatenschap is misschien wel dat zijn filosofie bewaard is gebleven door het werk van Plato, zijn belangrijkste leerling. De Socratische dialogen van Plato presenteren Socrates als de centrale figuur en worden beschouwd als de primaire bron voor het begrip van zijn filosofische ideeën. Zonder Plato’s geschriften zouden we veel minder weten over Socrates en zijn filosofie. Dankzij deze dialogen blijft zijn erfenis voortleven in de studie van de filosofie.