Terwijl Sinterklaas cadeautjes brengt aan brave kinderen, wordt hij in sommige Alpiene regio’s vergezeld door een veel duisterder figuur: Krampus. Deze demonische, gehoornde metgezel is belast met het straffen van stoute kinderen, een schril contrast met de vriendelijke goedheiligman.
1. Oorsprong in voorchristelijke Alpiene folklore
Krampus heeft zijn wortels in voorchristelijke Germaanse en Alpiene tradities, waarschijnlijk gerelateerd aan heidense winterzonnewende-rituelen en figuren die boze geesten moesten verjagen. Zijn naam is mogelijk afgeleid van het Oudhoogduitse woord ‘krampen’, wat ‘klauw’ betekent.
Met de komst van het christendom werd deze figuur geïntegreerd in de Sinterklaasviering als een duivelse tegenhanger van de heilige bisschop.
2. Demonisch uiterlijk
Krampus wordt traditioneel afgebeeld als een angstaanjagende, antropomorfe figuur met kenmerken van zowel een geit als een demon. Hij heeft grote, gebogen hoorns (zoals een steenbok), een lange, puntige tong, klauwen en een donkere, harige vacht.
Vaak draagt hij kettingen en bellen, waarvan het gerammel zijn komst aankondigt. Zijn uiterlijk is ontworpen om angst in te boezemen.
3. Taak: Stoute kinderen straffen
Waar Sinterklaas (Sint Nicolaas) de brave kinderen beloont met cadeautjes, is het de taak van Krampus om de stoute kinderen te straffen. Volgens de folklore straft hij hen met een roede (vaak een bundel berken- of wilgentakken) of, in de ergste gevallen, stopt hij ze in zijn zak of mand om ze mee te nemen naar zijn hol (of de hel).
Dit contrast tussen beloning en straf diende als een effectief middel om kinderen tot gehoorzaamheid aan te manen in de donkere wintermaanden.
4. Krampusnacht (Krampusnacht)
De avond van 5 december, de avond voor Sint Nicolaasdag, staat in veel Alpiene regio’s (zoals Oostenrijk, Beieren, Zuid-Tirol, Slovenië, Kroatië) bekend als Krampusnacht. Op deze avond trekken jonge mannen, verkleed als Krampus, luidruchtig door de straten.
Deze ‘Krampuslaufen’ (Krampus-optochten) zijn vaak wilde en chaotische evenementen, waarbij de ‘Krampussen’ het publiek (speels) achternazitten en proberen te slaan met hun roedes. Het is een mix van folklore, traditie en soms ook uitbundig feestgedruis.
5. Symbolen: Kettingen en Roede
Twee belangrijke attributen van Krampus zijn de kettingen en de roede (Rute).
- Kettingen: De rammelende kettingen symboliseren mogelijk zijn binding aan de duivel of het christendom dat de heidense figuur ‘geketend’ heeft. Het geluid dient ook om zijn angstaanjagende komst aan te kondigen.
- Roede: De bundel takken is zijn instrument voor het bestraffen van stoute kinderen. In sommige tradities laten Krampus en Sinterklaas samen een roede achter als waarschuwing voor het komende jaar.
6. Onderdrukking en heropleving
In de loop der geschiedenis is de Krampus-traditie soms onderdrukt geweest. De katholieke kerk keurde de heidense figuur af, en in de 20e eeuw probeerden sommige regimes (zoals de fascistische regering in Oostenrijk in de jaren ’30) de traditie te verbieden vanwege zijn ‘heidense’ en ‘onzedelijke’ karakter.
Desondanks heeft de traditie overleefd en de laatste decennia zelfs een heropleving doorgemaakt, zowel in de Alpenlanden als daarbuiten, mede dankzij de groeiende interesse in folklore en de aantrekkingskracht van het ‘donkere’ contrast met het commerciële kerstfeest.
7. Variaties en verwante figuren
Krampus is niet de enige ‘donkere’ metgezel van Sinterklaas in Europa. Er bestaan veel regionale variaties en verwante figuren, zoals:
- Knecht Ruprecht: Een meer algemene Duitstalige helper, vaak minder demonisch dan Krampus.
- Zwarte Piet: De bekende, maar controversiële, helper in Nederland en België.
- Père Fouettard: (‘Gesel-vader’) in Frankrijk en Franstalig Zwitserland.
- Schmutzli: In Duitstalig Zwitserland.
Deze figuren delen vaak de rol van boeman of straffer van stoute kinderen.
8. Populariteit in moderne popcultuur
Krampus heeft de laatste jaren aan populariteit gewonnen in de internationale popcultuur, vooral in Noord-Amerika. Hij verschijnt in films (zoals de horror-komedie ‘Krampus’ uit 2015), tv-programma’s, boeken, stripverhalen en op kerstkaarten met een ‘donker’ tintje.
Deze hernieuwde interesse speelt in op een fascinatie voor de duistere kant van folklore en een behoefte aan alternatieve kersttradities die minder zoet zijn dan de gebruikelijke kerstman.